Κύθνος
Το μικρό κυκλαδίτικο νησί της Κύθνου καταγράφει μια εντυπωσιακή ιστορική παρουσία, που σε βάθος χρόνου καλύπτει διάστημα 100 αιώνων! Πιο συγκεκριμένα, τα πρώτα ίχνη του ανθρώπου έχουν εντοπιστεί στα βάθη της προϊστορίας, κάπου 10.000 χρόνια από σήμερα (τέλος Μεσολιθικής Εποχής, 8η χιλιετία π.Χ.), όταν οι πρώτοι τολμηροί θαλασσοπόροι του Αιγαίου είχαν εγκαταστήσει ναυτικό σταθμό στην παραλιακή θέση του Μαρουλά, κοντά στο σημερινό λιμάνι των Λουτρών.
Η επόμενη βεβαιωμένη ανθρώπινη δραστηριότητα στην Κύθνο ανιχνεύεται στην πρώϊμη Εποχή του Χαλκού (3ηχιλιετία π.Χ.), όταν το πλούσιο σε χαλκούχα μεταλλεύματα νησί προσείλκυσε το ενδιαφέρον των χαλκουργών εκείνης της εποχής, που συγκρότησαν οικισμούς και εγκατέστησαν μεταλλευτικούς κλιβάνους, κάτι που επαναλήφθηκε και στις ημέρες μας, με την εντατική εκμετάλλευση σιδηρομεταλλευμάτων. Το προϊστορικό όνομα της Κύθνου ήταν Οφιούσσα, χαρακτηρισμός που απέδιδε τον μεγάλο αριθμό φιδιών που ενδημούσαν στα ξηρά εδάφη της. Το σημερινό όνομα η Κύθνος το οφείλει στον εποικισμό της, κατά τον 14ο αιώνα π.Χ., από Δρύοπες, παρακλάδι της Μυκηναϊκής εξουσίας, που ήρθαν από την Εύβοια με αρχηγό τον Κύθνο, μυθικό γιο του θεού Απόλλωνα. Κατά την περίοδο εκείνη όμως, το ενδιαφέρον για την Κύθνο είναι κυρίως ναυτικό και αγροτικό, στοιχεία που την χαρακτηρίζουν και στους επόμενους αρχαιοελληνικούς αιώνες, με τα διαπλέοντα το Αιγαίο εμπορικά σκάφη να προσεγγίζουν το λιμάνι της (το σημερινό Οβριόκα-στρο ή Ρηγόκαστρο), όπου γρήγορα αναπτύχθηκε η πυκνοκατοικημένη αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, ενώ στα πλούσια βοσκοτόπια της υπαίθρου έβοσκαν πολυάριθμα κοπάδια βοοειδών και αιγοπροβάτων. Προϊόντα της Κϋθνου, όπως κρασί, μέλι και κυρίως τυρί, ήταν περιζήτητα στις αρχαίες αγορές.
Η ανάπτυξη της Κύθνου και η ευημερία των κατοίκων της στα αρχαιο-ελληνικά χρόνια αντικατοπτρίζονται σήμερα όχι μόνο στα αξιοθέατα ερείπια τειχών και ναών, με πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, πολλά από τα οποία είναι αναθήματα στις λατρευόμενες θεότητες της Αφροδίτης, του Απόλλωνα και της Δήμητρας, αλλά και στην ιστορική καταξίωση αυτού του μικρού νησιού, που είχε συμμετοχή, με δύο πολεμικά σκάφη, στη Ναυμαχία της Σαλαμίνος, απέναντι στην Περσική απειλή, ενώ ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης αναφέρει ως άριστο το δημοκρατικό πολίτευμα της διακυβερνήσεώς του.
Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και οι συγκρούσεις των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου οδήγησαν το δωρικό νησί της Κύθνου στην παρακμή, με αποτέλεσμα στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας να είναι γνωστή κυρίως ως τόπος εξορίας. Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού και την ίδρυση του Βυζαντινού κράτους, η Κύθνος ανήκει στην επαρχία του Αιγαίου Πελάγους, όμως οι θαλάσσιες βαρβαρικές επιδρομές καταστρέφουν την μέχρι τότε πρωτεύουσα και ο πληθυσμός καταφεύγει (7ος αιώνας μ.Χ.) στο απόρθητο κάστρο του Κατακέφαλου (Κάστρο της Ωριάς), τη μεσαιωνική πρωτεύουσα του νησιού.
Η κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους (1204) έφερε την Κύθνο, μαζί με τα άλλα κυκλαδονήσια, στο μερίδιο των Βενετσιάνων, που λέγεται ότι έστειλαν στη Βενετία την ιστορική εικόνα της Παναγίας της Νικοποιού, που είχε μεταφερθεί εκεί από τη Βασιλεύουσα και σήμερα λατρεύεται, ως Madona Nicopia, στον ναό του Αγίου Μάρκου. Μετά τους Βενετσιάνους, η Κύθνος περιέρχεται στην ισχυρή οικογένεια των Γκοζαδίνων, από την πόλη της Βολωνίας, στα χρόνια των οποίων καταλαμβάνεται και καταστρέφεται από τον Τουρκικό στόλο του Χαϊρεδίν Βαρβαρόσσα (1537).
